Het concurrentiebeding en de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd

In haar artikel van juli 2022 “Het concurrentiebeding: een dode letter?” behandelt mijn collega Corina Evertse de huidige mogelijkheden van het concurrentiebeding en dan met name het opnemen hiervan in een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd. In dit artikel zal ik ingaan op het concurrentiebeding en de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Is het mogelijk om in een dergelijke overeenkomst een concurrentiebeding op te nemen en, zo ja, aan welke vereisten dient dan te worden voldaan.

Concurrentiebeding

Nog even kort wat nu precies een concurrentiebeding is. In de wet (artikel 7:653 BW) is vermeld dat dit een beding tussen werkgever en werknemer betreft waarbij de werknemer wordt beperkt in zijn bevoegdheid om na het einde van de arbeidsovereenkomst op zekere wijze werkzaam te zijn. Dit op straffe van verbeurte van een dwangsom of vergoeding van de schade. Hiermee tracht de werkgever te voorkomen dat een werknemer na zijn uitdiensttreding hem gaat beconcurreren met de tijdens het dienstverband verworven kennis, knowhow en/of goodwill. Dit laatste kan de werknemer doen als zelfstandige of in dienst bij een concurrerende onderneming.

Belangenafweging    

Tegenover de hiervoor beschreven belangen van de werkgever staan natuurlijk de belangen van de werknemer. Door het concurrentiebeding wordt de werknemer beperkt in zijn vrije keuze van werkzaamheden. Door voor het concurrentiebeding een regeling op te nemen in de wet, heeft de wetgever de belangen van de werknemer in bescherming genomen. De werkgever heeft de mogelijkheid om een concurrentiebeding aan te gaan, maar hieraan zijn wel restricties verbonden. Voor de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd geldt als hoofdregel dat geen concurrentiebeding kan worden opgenomen, tenzij dit noodzakelijk is wegens zwaarwegende bedrijf- of dienstbelangen. Dit laatste dient dan schriftelijk te worden gemotiveerd.

Bescherming belangen werknemer

In de wet is neergelegd (artikel 7:653 lid 1 BW) dat een concurrentiebeding schriftelijk moet worden overeengekomen. Door dit schriftelijkheidsvereiste wordt de bescherming van de belangen van de werknemer gewaarborgd. Het concurrentiebeding dient dus te worden opgenomen in de arbeidsovereenkomst van de werknemer. Ook bijvoorbeeld een brief van de werkgever waarin wordt verwezen naar bijgevoegde arbeidsvoorwaarden waarin een concurrentiebeding is opgenomen voldoet. Waar het om gaat is dat het document waarin het concurrentiebeding is opgenomen als bijlage bij de akkoordverklaring is gevoegd. Daarnaast geldt dus een motiveringsplicht wanneer het concurrentiebeding wordt opgenomen in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd.

Motiveringsplicht

Wanneer sprake is van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd gelden dus zware eisen voor het overeenkomen van een concurrentiebeding. De werknemer is in dat geval korter in dienst en door de tijdelijkheid van de arbeidsovereenkomst is het voor de werknemer juist van belang om elders in dienst te kunnen treden. Dit laatste weegt zwaarder dan het belang van de werkgever dat met het concurrentiebeding wordt beschermd. Slechts in uitzonderingsgevallen is dit anders.

Als in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd een concurrentiebeding wordt opgenomen, is dit alleen geldig als daarbij een schriftelijke motivering van de werkgever wordt opgenomen waaruit blijkt dat het beding noodzakelijk is vanwege zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen. De motivering dient tegelijkertijd met het concurrentiebeding te zijn ondertekend. Aan de motivering worden hoge eisen gesteld zodat de werkgever een goede afweging dient te maken. Zonder de motivering is het concurrentiebeding nietig en wordt dit geacht nooit te zijn overeengekomen. De werkgever kan in dat geval dus geen beroep op het concurrentiebeding doen.

Ondanks het opnemen van een motivering, kan de werknemer de rechter verzoeken om het beding te vernietigen als hij van mening is dat er geen sprake (meer) is van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen die het opnemen van het concurrentiebeding in de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd noodzakelijk maken. De rechter gaat tot vernietiging over als hij meent dat de motivering de noodzaak voor een concurrentiebeding onvoldoende onderbouwt. Aldus is het van belang om een goede en deugdelijke motivering op te nemen als ervoor wordt gekozen om een concurrentiebeding overeen te komen bij een dienstverband voor bepaalde tijd. Of de motivering volstaat is echter afhankelijk van het specifieke geval.

Geldig concurrentiebeding

Voor een rechtsgeldig concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd is dus vereist dat aan de volgende vereisten wordt voldaan:

(1)      het concurrentiebeding is schriftelijk overeengekomen en

(2)      bij het beding is een schriftelijke motivering opgenomen, die is ondertekend door de werknemer,  

(3)      waaruit blijkt welke zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen het beding noodzakelijk maken.  

De wetgever heeft echter niet aangegeven wanneer nu precies sprake is van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen. Het is dus aan de rechter om te beoordelen of hiervan in het specifieke geval sprake is. Deze belangen dienen te bestaan op het moment dat het concurrentiebeding wordt overeengekomen, maar ook op het moment dat hierop een beroep wordt gedaan.

Als aan de hiervoor genoemde vereisten is voldaan en sprake is van een rechtsgeldig concurrentiebeding, dient de rechter nog een belangenafweging te maken. Indien de werknemer onbillijk wordt benadeeld door het concurrentiebeding in verhouding tot de belangen van de werkgever, dan kan de rechter het beding geheel of gedeeltelijk vernietigen (artikel 7:653 lid 3 sub b BW).

Rechtspraak    

Het aantal uitspraken waarin het concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd geen stand houdt is hoog.

Uit de rechtspraak volgt dat het concurrentiebeding nietig is als een motivering ontbreekt. In dat geval wordt het concurrentiebeding geacht niet te zijn overeengekomen en kan hierop door de werkgever geen beroep worden gedaan.

Wanneer het beding onvoldoende is gemotiveerd althans niet blijkt van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen, dan is het concurrentiebeding vernietigbaar. Als de werknemer een geslaagd beroep doet op de vernietigbaarheid, dan kan de werkgever eveneens geen beroep doen op het beding.

Is er wel sprake van voldoende motivering en dus zwaarwegend belang, maar wordt de werknemer onbillijk benadeeld, dan kan de rechter het beding op verzoek van de werknemer geheel of gedeeltelijk vernietigen. Gaat de rechter hiertoe over, dan kan de werkgever eveneens geen of slechts beperkt beroep kunnen doen op het concurrentiebeding.

De rechter houdt de werknemer slechts aan het concurrentiebeding als dit door de werkgever voldoende is gemotiveerd, er sprake is van een zwaarwegend bedrijfs- of dienstbelang én de werknemer door het beding niet onredelijk wordt benadeeld. Hiervan is niet snel sprake. Een tweetal voorbeelden uit de rechtspraak van een goed gemotiveerd concurrentiebeding waaraan de werknemer werd gehouden:

Rechtbank Midden-Nederland, locatie Utrecht, 19 februari 2016:

“Werknemer verkrijgt in de uitoefening van zijn functie toegang tot alle essentiële bedrijfsgegevens, waaronder die met betrekking tot door werkgever gevoerde prijstactieken en prijsstellingen, volumes en andere strategische kennis en/of heeft contact met klanten en verkrijgt inzicht in de met klanten af te sluiten overeenkomsten, de daaraan ten grondslag liggende prijs-tactieken en prijsstellingen, volumes en andere strategische kennis. Tevens heeft werknemer dientengevolge inzicht in de werkwijze van werkgever. Deze informatie kan worden gekwalificeerd als essentiële bedrijfsinformatie en concurrentiegevoelig, reden waarom werkgever deze, als zijnde een zwaarwegend bedrijfsbelang, dan ook wenst te beschermen. In verband hiermee is het werknemer verboden om gedurende de arbeidsovereenkomst en gedurende 1 jaar na beëindiging hiervan in dienst te treden bij dan wel op enige wijze betrokken te zijn bij, de directe concurrenten van werkgever, zijnde PostNL, DHL, TNT, DPD, UPS, FedEx en Sandd.”

Rechtbank Gelderland, locatie Arnhem, 19 februari 2016:

“Het is de werknemer verboden om zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de werkgever:

• gedurende een tijdvak van twee jaren na het eindigen van de arbeidsovereenkomst;
• als zelfstandig ondernemer, als werknemer in dienst van derden of anderszins;
• personen in dienst te nemen die op enig tijdstip na de datum gelegen drie jaar voor het einde van de arbeidsovereenkomst als werknemer of ingehuurde arbeidskracht bij de werkgever werkzaam zijn geweest;
• dan wel om zich gedurende het genoemde tijdvak direct of indirect van de arbeidskracht van deze personen te bedienen.

Bij overtreding van één of meer van de in dit artikel vervatte verboden verbeurt de werknemer aan de werkgever een dadelijk en ineens zonder sommatie of ingebrekestelling opeisbare boete van € 5.000,00 (zegge: vijfduizendvijfhonderd euro) voor elke dag dat de overtreding voortduurt, zonder dat de werkgever gehouden zal zijn schade te bewijzen en onverminderd het recht van de werkgever om schadevergoeding te vorderen, indien en voor zover de schade het bedrag van de boeten overtreft.

Het opnemen van het bovengenoemde concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd is noodzakelijk vanwege zwaarwegende bedrijfsbelangen van de werkgever. Er is sprake van zwaarwegende bedrijfsbelangen van de werkgever omdat:

• tot de werkzaamheden van de werknemer behoort dat hij kennis neemt van klantenlijsten/prijslijsten/kostprijzen/leveranciersgegevens//werkwijzen/know-how, met name
• deze klantenlijsten/prijslijsten/kostprijzen/leveranciersgegevens/werkwijzen/know-how bepalend zijn voor het succes van de onderneming van de werkgever;
• kennisname van deze klantenlijsten/prijslijsten/kostprijzen/leveranciersgegevens/
• werkwijzen/computerprogrammatuur/know-how door directe concurrenten van de werkgever er toe kan leiden dat de werkgever grote schade ondervindt in de vorm van toenemende concurrentie door deze concurrenten;
• de onderneming van de werkgever zijn producten/diensten aanbiedt binnen het gebied dat hierboven is beschreven;
• de werkgever er een zwaarwegend belang bij heeft te voorkomen dat concurrenten in het hierboven beschreven gebied op oneigenlijke wijze kennis nemen van deze klantenlijsten/prijslijsten/kostprijzen/leveranciersgegevens/werkwijzen/know-how door de werknemer in dienst te nemen of op andere wijze van zijn diensten gebruik te maken.”

Conclusie

Uit het voorgaande blijkt dat voor het opnemen van een concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd de lat hoog ligt. Het opnemen van zo’n beding kan alleen als een motivering wordt opgenomen. Bovendien dient de motivering deugdelijk te zijn. Deze dient concreet en op de specifieke situatie te zijn toegespitst. Een algemene motivering volstaat niet. Uit de motivering dient voldoende duidelijk te blijken waarom het opnemen van het concurrentiebeding vanwege een zwaarwegende bedrijfs- of beroepsbelang noodzakelijk is. Hebt u een dergelijk situatie aan de hand en twijfelt u of een concurrentiebeding is toegestaan of met de motivering hiervan kan worden volstaan, dan bent u hiervoor bij Boers Advocaten aan het juiste adres. Wij kunnen u hierover adviseren en, indien nodig en mogelijk, van de juiste motivering voorzien. U kunt contact opnemen met mr. Erick Quaars via 0318 – 52 24 04 of via tfquaars@boersadvocaten.nl.